کیهانی ها

پروژه «جان كين» در ايران: استفاده از «خشونت محاسبه شده» عليه نظام
از دانشگاه مفيد تا حزب مشاركت ايران

نويسنده: پيام فضلي نژاد
جان كين دهه هاي 1970 و 1980 به همراه استادش سي. بي. مك فرسون (تئوريسين مشهور دموكراسي) روزهاي بسياري را در كشورهاي اروپاي شرقي گذراند. با رهبران جنبش همبستگي لهستان و گروه پيمان 77 براي براندازي حكومت هاي لهستان و چكسلواكي همكاري نزديك داشت.246 حتي در سال 1984 با چاپ كتابي از زندگي سياسي واسلاو هاول، رهبر كودتاي مخملي چكسلواكي چهره يك قهرمان آزاديخواه را ساخت.247 دو سال پس از نشر اين كتاب، كلوب سري بيلدربرگ نيز با اهداي جايزه اراسموس از مبارزات هاول تجليل كرد.248 سال 1988 كين با نشر كتاب دموكراسي و جامعه مدني، مدلي ستيزه گر از جامعه مدني را ارائه داد.249 يك سال بعد، چكسلواكي و لهستان كمونيستي فرو ريخت. در واقع؛ واژه «جامعه مدني» پس از 130 سال غيبت و خاموشي در مغرب زمين، اين بار براي استفاده در پروژه «براندازي نرم» به انديشه سياسي غرب بازگشت. از ابتداي دهه 1990 جان كين در مركز مطالعات دموكراسي( CSD ) پروژه دموكراسي سازي ايران و برنامه «اسلام و دموكراسي» را پايه گذاشت كه اكنون يكي از دروس اصلي دوره فوق ليسانس «علوم سياسي و روابط بين الملل» دانشگاه وست مينستر است.250
او نخستين بار پس از آشوب هاي 18 تير 1378 تحت پوشش «پروژه مبادلات آكادميك» با دانشگاه مفيد وارد تهران شد.251 اين پروژه يك سرمايه گذاري مشترك ميان دانشگاه وست مينستر با بنياد اعانه ملي براي دموكراسي ( NED ) بود.252 روساي اين نهادها مي كوشيدند تا به منظور پيشبرد اصلاحات و پروژه جامعه مدني از رهگذر مبادلات آكادميك و تاسيس شبكه هاي منطقه اي «توان تكنيكي سازمان هاي غيردولتي را افزايش دهند؛ همچنين به اصلاح طلبان آموزش دهند كه چگونه براي اثرگذاري بر دولت برنامه ريزي كنند و چگونه به توسعه استراتژي ويژه رسانه ها و كسب حمايت هاي مردمي بپردازند.»253 جان كين روز 27 مهر 1378 پس از ديدار با سعيد حجاريان و عبدالكريم سروش، براي ملاقات با آيت الله عبدالكريم موسوي اردبيلي (رئيس دانشگاه مفيد) به قم رفت.254 او در اين سفر رايزني هاي بسياري را با مقامات حزب مشاركت ايران، اعضاي حلقه كيان و برخي روحانيون اصلاح طلب انجام داد كه جزئيات آن مذاكرات، هنوز«محرمانه» مانده است. پس از اين سفر، نفوذ كين بر رسانه هاي اصلاح طلب افزايش يافت، چنان كه روزنامه ايران (ارگان دولت اصلاحات) در تبيين «جامعه مدني» به نقل از او مي نوشت:
«جامعه مدني» مجموعه اي از نهادهاي غيردولتي را دربر مي گيرد كه از حمايت دولت برخوردارند. اين نهادها خشونت طلب نيستند، خودجوشند و با يكديگر و با دولت در «تنش» مداوم اند!255
بار ديگر، كين در پاييز 1383 به ايران آمد. وقتي او پا به تهران گذاشت كه سروش و حسين بشيريه از ديدار با جرج شولتز (وزير خارجه سابق آمريكا) و فرانسيس فوكوياما (استراتژيست پنتاگون) به ايران بازگشته بودند.256 از رهگذر اين ديدارها، مقامات
ايالات متحده قصد پيشبرد پروژه «لهستانيزه كردن ايران» را داشتند؛ پروژه اي كه از مدل جنبش همبستگي لهستان اقتباس گشت و البته تئوريسين انگليسي آن هم در تهران به سر مي برد.257 مأموريت كين ايجاد يك «هسته مادر» براي«كودتاي مخملي» در ايران بود و يك كارگاه آموزشي را نيز برگزار كرد. در بانك اطلاعاتي مركز تحقيقات سياست هاي علمي كشور اين كارگاه با نام «دوره آموزشي گذار به مردم سالاري» ثبت شده است،258 اما آنچه كه اين فيلسوف انگليسي به اصلاح طلبان مي آموخت، استفاده از «ميزان محاسبه شده اي از خشونت» و «مقاومت در برابر قانون و نظم» بود. جان كين اعتقاد داشت «كار دموكراسي به زير سوال بردن اين باور است كه حاكميت، مقرّر خداوند است»259 و صريحاً مي گفت:
اگر زماني «راهبردهاي غيرخشن» ناكام ماندند يا «نامناسب» به نظر رسيدند، از ميزان هاي محاسبه شده اي از «خشونت» استفاده كنيد و در برابر گرايش به سمت راهبردهاي «قانون و نظم» اقتدارگرايانه، مقاومت كنيد.260
كين در اين سفر نيز با سعيد حجاريان به ديدار و گفت وگويي طولاني نشست تا آخرين دستورالعمل هاي «براندازي نرم» و مدل هاي «دموكراتيزاسيون» را به استراتژيست هاي حزب مشاركت ايران انتقال دهد. از نظر كين، «حجاريان نمادي از تغيير گسترده اي است كه در ايران جريان دارد و اين روند برگشت ناپذير است.»261 اما، اين «نماد تغيير» پس از شنيدن راهبردهاي جان كين براي مبارزه مدني خطاب به اعضاء حزب مشاركت ايران گفت كه «ما حتي در تئوري دموكراسي هم عقب مانده هستيم» و افزود:
آقاي «جان كين» مدتي پيش به ايران آمد. بحث هاي زيادي با هم داشتيم. ديدم خيلي از موضوعاتي كه مطرح مي كند، مباحث جدي و جديدي است كه درباره آن فكر هم نكرده ام. مثل «رابطه دموكراسي با مسئوليت» يا با اخلاق يا خشونت. كارهاي مطالعاتي كه آنها در غرب انجام داده اند، نتيجه اتفاقاتي است كه در 10 تا 15 سال گذشته رخ داده؛ مثل فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، دموكراتيزه شدن ده ها كشور... مثلاً در حال حاضر نوع جديد دموكراسي با اسم «دموكراسي برون زا» پيدا شده است. در اين الگو چون «دمو» (توده مردم عراق) براي تغيير «كراسي» (حكومت) خود توان نداشت، در نتيجه آمريكا به ياري «دمو» آمد و پديده تازه اي شكل گرفت با عنوان «دمو آمريكاكراسي». ما نياز داريم اين پديده را مورد بحث و بررسي و مطالعه قرار دهيم.262
گرچه كين از اصلاح طلبان خواست تا به دخالت و حمايت قدرت هاي خارجي براي استقرار نظام ليبرال سرمايه داري در ايران فكر كنند، ولي بيشتر به استراتژي «براندازي قانوني» از راه انتخابات تمايل داشت. به همين سبب پيشنهاد كرد كه دولت اصلاحات با حمايت ويژه مالي از سازمان هاي غيردولتي، رسانه هاي مستقل و نهادهاي مدني، سريعاً و به هر وسيله اي عرصه عمومي (جامعه) را فتح كند. او معتقد بود هر NGO يك «آزمايشگاه كوچك» براي جامعه مدني است كه نه تنها حساسيت كسي را برنمي انگيزد، بلكه خيلي راحت مي تواند كارهاي خود را در حاشيه امن پيش ببرد.263 وقتي تعداد اين آزمايشگاه هاي كوچك زياد شود، حكومت با چالش مواجه مي شود و به تدريج بايد عرصه را به آنان واگذار كند. چنانچه پروژه دولتي جامعه مدني از حاكميت شكست بخورد، اين NGOها به عنوان يك منجي، «مبارزه مدني» را عليه رژيم كليد مي زنند.264 كين اعتقاد داشت كه در كنار اين نيرو، اصلاح طلبان بايد يك شبكه چند قطبي از رسانه هاي اينترنتي و... را بسازند تا از طريق مصادره افكار عمومي، انتخابات را «مهار» سازند.265